Krasnystaw:

Władysław Fedorowicz - historia miasta Krasnegostawu.

Krasnystaw - miasto położone na lewym brzegu rzeki Wieprz. Najstarsze stanowiska archeologiczne z okolic miasta pochodzą ze schyłkowego paleolitu ( ok. 12000 - 7900 l. p.n.e. ) a z terenu samego miasta z wczesnego neolitu ( ok. 5000 l. p.n.e.) są to zabytki kultury wstęgowej rytej.

Dawna nazwa miasta Szczekarzów - Jakub Susza kronikarz ziemi chełmskiej z XVII w. przytacza podanie ludowe, które mówi że rejony krasnostawskie przypadły w udziale Szczekowi, który założył tam gród, obwarował go wałem i często kołem nazywając Szczekarzów.

Strategiczne położenie miejscowości ( u zbiegu rzek na znacznym wzniesieniu ) służyło rozwojowi grodu i znaczenie jego szybko rosło stawiając Szczekarzów wśród innych osiedli tego terenu na czołowej pozycji.

Szczekarzów wzmiankowany jest po raz pierwszy w kronice hipakowskiej pod datą 1213. Na przestrzeni XIII - XIV wieku wielokrotnie niszczony m. in. przez Tatarów.

A 1366 r. Kazimierz Wielki przyłącza Ziemię Chełmsko - Bełzką do Korony. Tereny te zostają ogłoszone królwszczyznami. Kazimierz Wielki na miejscu starego polecił zbudować zamek murowany. Jednocześnie polecił otoczyć zamek głęboką fosą i wykopać rozległy staw, który zapewniałby dostateczną ilość wody wewnątrz fos.

Być może ów rozległy staw dał nową nazwę miastu. Jeszcze w XIX w. wśród miejscowej ludności żywa była legenda wyjaśniająca powstanie nowej nazwy: łącząca ten fakt z osobą Władysława Jagiełły i jego czwartej żony Zofii, która miejsce to miała nazwać krasnym stawem ( pięknym stawem ). Nowa nazwa upowszechniła się na przestrzeni XIV - XV w.

1 marca 1394 r. Władysław Jagiełło nadaje Szczekarzewowi prawa miejskie magdeburskie. Nowo utworzone wójtostwo wraz z miastem nadane zostało Stanisławowi z Kozic. Z dokumentu lokacyjnego wynika że Krasnystaw był już w tym czasie spornym ośrodkiem handlowym. Posiadł liczne sklepy, miał cech szewców i krawców. Istniejące świątynie uposażone zostały w równej wysokości.

Otoczone opieką królów, obdarowane licznymi przywilejami miasto szybko się rozwijało. W II połowie XIV wieku wprowadzono, wyposażone w silną władzę, urzędy starościańskie. Pierwszym krasnostawskim Starostą był prawdopodobnie Hryćko Kierdej z Pomorzan. Powiat krasnostawski swoim zasięgiem obejmował również i późniejszy Zamość.

Znaczenie miasta podniosło przeniesienie tutaj przez biskupa Macieja z Łomży siedziby diecezji chełmskiej w 1490 r. Wyznacznikiem zamożności miasta są dane w lustracji królewskiej z 1569 r., w murach miasta notowano 140 domów murowanych a na przedmieściach ponad 65 domów. Rozwój miasta został przejściowo zahamowany w 1524 r. przeogromny pożar, w którym spłonęły również wszystkie dokumenty.

Obok znaczenia jako ośrodek handlowy miasto odgrywało dużą rolę lokalnego ośrodka oświatowego. Działała tutaj szkoła przykatedralna, w której pobierał nauki początkowe późniejszy kanclerz wielki koronny Jan Zamojski. Od 1550 r. działała również szkoła przy cerkwi św. Trójcy.

Po śmierci ostatniego Jagiellona, szlachta Ziemi Chełmskiej zaniepokojona wieściami napływającymi z kraju, zjechała się w Krasnymstawie. Zjazd ten podjął ważne decyzje m.in. wprowadzenie sądów kapturowych. Sądy te działały czasowo, w okresie bezkrólewia a zajmowały się sprawami kryminalnymi i wykroczeniami przeciwko spokojowi i bezpieczeństwu publicznemu.

W 1588 r. w krasnostawskim zamku osadzono arcyksięcia Maksymiliana Habsburga prezenta do polskiej korony, tutaj odwiedzał księcia m.in. Zygmunt III Waza.

W latach 1602 - 1603 i 1630 - 1631 miasto nawiedziła morowa zaraza, która spowodowała w dużym stopniu jego wyludnienie. Mimo licznych prób przywrócenia miastu dawnej świetności w został XVII w. rozpoczął się jego stopniowy upadek. Wojny kozacki i szwedzkie spustoszyły i zrujnowały miasto. Również początek osiemnastego wieku nie oszczędził miasta. W latach 1704, 1707 - 1715 niszczone i grabione wielokrotnie przez wojska szwedzkie, saskie i moskiewskie, w tym czasie miasto nawiedziła kolejna morowa zaraza.

W 1787 r. miasto odwiedził król Stanisław August Poniatowski, był tu podejmowany przez miejscowych dostojników m.in. kasztelana chełmskiego Poletłłę i starostę krasnostawskiego A. Kickiego. Po III rozbiorze Polski miasto znalazło się w granicach cesarstwa austriackiego. Po kampanii księcia J Poniatowskiego w 1809 r. Krasnystaw włączono do Księstwa Warszawskiego. W 1811 r. miasto nawiedził kolejny ogromny pożar, który strawił południową pierzeję rynku i wiele innych budowli m.in. cerkiew św. Paraskiewy i ratusz.

Po klęsce Napoleona nastąpiła okupacja Księstwa Warszawskiego przez wojska Rosyjskie. W utworzonym w 1815 r. Królestwie Polskim, Krasnystaw został siedzibą władz obwodowych. Miasto nie posiadające przemysłu, pozbawione swych dawnych funkcji ośrodka kupieckiego i rzemieślniczego stało się ośrodkiem dyspozycyjnym carskiej administracji terenowej. Wybuch powstania styczniowego poprzedziły w Krasnymstawie liczne manifestacje patriotyczne, które odbywały się w 1861 - 1862 r.

W okresie powstania na terenie najbliższej okolicy rozegrało się wiele bitew i potyczek. Jednym z dowódców oddziałów powstańczych był Mikołaj Nieczaj lekarz Rosjanin pochodzący z Dubienki. Ujęty w czasie potyczki na mocy wyroku sądu wojennego rozstrzelany został w marcu 1863 r. w Krasnymstawie.

W końcu XIX w. działały w mieście autorskie zespoły: teatralny i muzyczny. Dochody z przedstawień o koncertów często przeznaczano na cele społeczne. Po rewolucji 1905 r. na terenie miasta rozpoczęła działalność Polska macierz Szkolna. Działalność tej organizacji doprowadziła do utworzenia biblioteki z czytelnią i amatorskiego teatru. W wyniku działań I wojny światowej Krasnystaw został częściowo spalony. Wycofujące się wojska rosyjskie (1915 r.) paliły nawet zasiewy na polach. Straty wojenne w mieście oszacowano na 500 tys. rubli w złocie.

Odzyskanie niepodległości przyniosło rozwój szkolnictwa i ożywienie życia samorządowego. Już pod koniec wojny zorganizowano Gimnazjum Państwowe, od 1925 r. działała Szkoła Rolnicza w latach 1927 - 1933 istniała średnia Szkoła Żeńska.

We wrześniu 1939 r. pod miastem miały miejsce ciężkie boje wojsk polskich z jednostkami niemieckimi. W okresie okupacji działał silny ruch oporu. Jednym z ważnych elementów walki z okupantem był tajny ruch wydawniczy. Na terenie miasta i powiatu przez cały okres okupacji ukazywały się tajne gazetki o różnym zabarwieniu politycznym. Najgłośniejszą akcją zbrojną było uwolnienie 20 Września 1943 r. 234 więźniów z krasnostawskiego więzienia. Krasnystaw wyzwolony został 25 lipca 1944 r. przez jednostki Frontu Ukraińskiego.

	Władysław Fedorowicz - historia miasta Krasnegostawu.
	Krasnystaw - miasto położone na lewym brzegu rzeki Wieprz. Najstarsze stanowiska archeologiczne z okolic miasta pochodzą ze schyłkowego paleolitu ( ok. 12000 - 7900 l. p.n.e. ) a z terenu samego miasta z wczesnego neolitu ( ok. 5000 l. p.n.e.) są to zabytki kultury wstęgowej rytej. Dawna nazwa miasta Szczekarzów - Jakub Susza kronikarz ziemi chełmskiej z XVII w. przytacza podanie ludowe, które mówi że rejony krasnostawskie przypadły w udziale Szczekowi, który założył tam gród, obwarował go wałem i często kołem nazywając Szczekarzów. Strategiczne położenie miejscowości ( u zbiegu rzek na znacznym wzniesieniu ) służyło rozwojowi grodu i znaczenie jego szybko rosło stawiając Szczekarzów wśród innych osiedli tego terenu na czołowej pozycji. Szczekarzów wzmiankowany jest po raz pierwszy w kronice hipakowskiej pod datą 1213. Na przestrzeni XIII - XIV wieku wielokrotnie niszczony m. in. przez Tatarów. A 1366 r. Kazimierz Wielki przyłącza Ziemię Chełmsko - Bełzką do Korony. Tereny te zostają ogłoszone królwszczyznami. Kazimierz Wielki na miejscu starego polecił zbudować zamek murowany. Jednocześnie polecił otoczyć zamek głęboką fosą i wykopać rozległy staw, który zapewniałby dostateczną ilość wody wewnątrz fos. Być może ów rozległy staw dał nową nazwę miastu. Jeszcze w XIX w. wśród miejscowej ludności żywa była legenda wyjaśniająca powstanie nowej nazwy: łącząca ten fakt z osobą Władysława Jagiełły i jego czwartej żony Zofii, która miejsce to miała nazwać krasnym stawem ( pięknym stawem ). Nowa nazwa upowszechniła się na przestrzeni XIV - XV w. 1 marca 1394 r. Władysław Jagiełło nadaje Szczekarzewowi prawa miejskie magdeburskie. Nowo utworzone wójtostwo wraz z miastem nadane zostało Stanisławowi z Kozic. Z dokumentu lokacyjnego wynika że Krasnystaw był już w tym czasie spornym ośrodkiem handlowym. Posiadł liczne sklepy, miał cech szewców i krawców. Istniejące świątynie uposażone zostały w równej wysokości. Otoczone opieką królów, obdarowane licznymi przywilejami miasto szybko się rozwijało. W II połowie XIV wieku wprowadzono, wyposażone w silną władzę, urzędy starościańskie. Pierwszym krasnostawskim Starostą był prawdopodobnie Hryćko Kierdej z Pomorzan. Powiat krasnostawski swoim zasięgiem obejmował również i późniejszy Zamość. Znaczenie miasta podniosło przeniesienie tutaj przez biskupa Macieja z Łomży siedziby diecezji chełmskiej w 1490 r. Wyznacznikiem zamożności miasta są dane w lustracji królewskiej z 1569 r., w murach miasta notowano 140 domów murowanych a na przedmieściach ponad 65 domów. Rozwój miasta został przejściowo zahamowany w 1524 r. przeogromny pożar, w którym spłonęły również wszystkie dokumenty. Obok znaczenia jako ośrodek handlowy miasto odgrywało dużą rolę lokalnego ośrodka oświatowego. Działała tutaj szkoła przykatedralna, w której pobierał nauki początkowe późniejszy kanclerz wielki koronny Jan Zamojski. Od 1550 r. działała również szkoła przy cerkwi św. Trójcy. Po śmierci ostatniego Jagiellona, szlachta Ziemi Chełmskiej zaniepokojona wieściami napływającymi z kraju, zjechała się w Krasnymstawie. Zjazd ten podjął ważne decyzje m.in. wprowadzenie sądów kapturowych. Sądy te działały czasowo, w okresie bezkrólewia a zajmowały się sprawami kryminalnymi i wykroczeniami przeciwko spokojowi i bezpieczeństwu publicznemu. W 1588 r. w krasnostawskim zamku osadzono arcyksięcia Maksymiliana Habsburga prezenta do polskiej korony, tutaj odwiedzał księcia m.in. Zygmunt III Waza. W latach 1602 - 1603 i 1630 - 1631 miasto nawiedziła morowa zaraza, która spowodowała w dużym stopniu jego wyludnienie. Mimo licznych prób przywrócenia miastu dawnej świetności w został XVII w. rozpoczął się jego stopniowy upadek. Wojny kozacki i szwedzkie spustoszyły i zrujnowały miasto. Również początek osiemnastego wieku nie oszczędził miasta. W latach 1704, 1707 - 1715 niszczone i grabione wielokrotnie przez wojska szwedzkie, saskie i moskiewskie, w tym czasie miasto nawiedziła kolejna morowa zaraza. W 1787 r. miasto odwiedził król Stanisław August Poniatowski, był tu podejmowany przez miejscowych dostojników m.in. kasztelana chełmskiego Poletłłę i starostę krasnostawskiego A. Kickiego. Po III rozbiorze Polski miasto znalazło się w granicach cesarstwa austriackiego. Po kampanii księcia J Poniatowskiego w 1809 r. Krasnystaw włączono do Księstwa Warszawskiego. W 1811 r. miasto nawiedził kolejny ogromny pożar, który strawił południową pierzeję rynku i wiele innych budowli m.in. cerkiew św. Paraskiewy i ratusz. Po klęsce Napoleona nastąpiła okupacja Księstwa Warszawskiego przez wojska Rosyjskie. W utworzonym w 1815 r. Królestwie Polskim, Krasnystaw został siedzibą władz obwodowych. Miasto nie posiadające przemysłu, pozbawione swych dawnych funkcji ośrodka kupieckiego i rzemieślniczego stało się ośrodkiem dyspozycyjnym carskiej administracji terenowej. Wybuch powstania styczniowego poprzedziły w Krasnymstawie liczne manifestacje patriotyczne, które odbywały się w 1861 - 1862 r. W okresie powstania na terenie najbliższej okolicy rozegrało się wiele bitew i potyczek. Jednym z dowódców oddziałów powstańczych był Mikołaj Nieczaj lekarz Rosjanin pochodzący z Dubienki. Ujęty w czasie potyczki na mocy wyroku sądu wojennego rozstrzelany został w marcu 1863 r. w Krasnymstawie. W końcu XIX w. działały w mieście autorskie zespoły: teatralny i muzyczny. Dochody z przedstawień o koncertów często przeznaczano na cele społeczne. Po rewolucji 1905 r. na terenie miasta rozpoczęła działalność Polska macierz Szkolna. Działalność tej organizacji doprowadziła do utworzenia biblioteki z czytelnią i amatorskiego teatru. W wyniku działań I wojny światowej Krasnystaw został częściowo spalony. Wycofujące się wojska rosyjskie (1915 r.) paliły nawet zasiewy na polach. Straty wojenne w mieście oszacowano na 500 tys. rubli w złocie. Odzyskanie niepodległości przyniosło rozwój szkolnictwa i ożywienie życia samorządowego. Już pod koniec wojny zorganizowano Gimnazjum Państwowe, od 1925 r. działała Szkoła Rolnicza w latach 1927 - 1933 istniała średnia Szkoła Żeńska. We wrześniu 1939 r. pod miastem miały miejsce ciężkie boje wojsk polskich z jednostkami niemieckimi. W okresie okupacji działał silny ruch oporu. Jednym z ważnych elementów walki z okupantem był tajny ruch wydawniczy. Na terenie miasta i powiatu przez cały okres okupacji ukazywały się tajne gazetki o różnym zabarwieniu politycznym. Najgłośniejszą akcją zbrojną było uwolnienie 20 Września 1943 r. 234 więźniów z krasnostawskiego więzienia. Krasnystaw wyzwolony został 25 lipca 1944 r. przez jednostki Frontu Ukraińskiego.